De kerk vergroenen? Deze tips heeft Jos voor je! (ook voor de Vastentijd) 

“Die boekenkasten staan er echt,” antwoordt Jos Maessen als ik hem vraag of zijn achtergrond in de videocall misschien een foto is? “Ik lees veel, maar het is ook zo dat ik boeken heb die ik ooit een keer ga lezen. Er staan veel boeken over theologie en filosofie in deze kasten.” In het dagelijks leven was Jos verandermanager. Hij deed dertig jaar ervaring op met vernieuwing en verbetering. “Niet alleen een mooi plan maken en dan vertrekken, maar met de voeten in de klei en zorgen dat het werkt.” Hij is gestopt met werken, studeert in deeltijd geschiedenis én richt zich nu op kerkvergroening. “Hopelijk kunnen we nu snel de stap zetten om een groene kerk te worden.”

Kun je wat vertellen over de kerk waarbij je bent aangesloten? 

“Toen ik nog in de Randstad woonde, ging ik de laatste jaren naar de Dominicuskerk in Amsterdam. Daarvoor was ik lid van de katholieke kerk. Nu woon ik in Ommen en ga ik naar de PKN, een gereformeerde kerk. Een bewuste langzame overstap van katholiek naar protestant. Ik ben meer van het woord.” 

Hoe ben je betrokken geraakt bij de werkgroep Kerk & Klimaat? 

“Het is een thema waar we als christenen mee aan de slag moeten gaan. Ooit werkte ik als milieuambtenaar bij de gemeente Woerden. Dertig jaar later kwam ik weer in aanraking met dit thema en merkte ik tot mijn schrik dat ik geen kennisachterstand had. Er waren problemen met handhaving, verdroging, stikstof, gevaarlijke stoffen… het zijn dezelfde dingen als tientallen jaren geleden, ontluisterend! Ja, het water is schoner, maar er zitten nu chemische stoffen in die er jaren geleden niet waren. In Ommen kwam ik in contact met de voorzitter van de werkgroep Kerk & Klimaat, een agrariër die al veel in de kerk doet en zich ook zorgen maakt. We hebben een klik en zo is het gekomen.” 

Wat zijn de thema’s waar jullie als werkgroep mee aan de slag zijn gegaan? 

“Onze predikant wilde allereerst het pand verduurzamen. Dat is heel goed, maar ik denk dat het belangrijk is om éérst onze christelijke identiteit te herbronnen. Aan de slag gaan met een groene kerk volgt daaruit. We beginnen nu een verduurzamingsproject van het kerkgebouw. In het verleden zou dat misschien weerstand hebben gegeven, maar nu is het een logisch gevolg van ons geloof. En het is natuurlijk ook financieel aantrekkelijk.” 

Hoe ga je om met weerstand in de kerk? 

“We zeggen niet dat wij de waarheid in pacht hebben. Dat is ook niet zo. We zijn een veelstemmige kerk. Het gedachtegoed van een groene kerk, een theologie met aandacht voor de schepping, mag er als een van die stemmen ook zijn. Daar is niemand op tegen. We hebben nieuwe woorden gevonden, willen als geloofsgemeenschap laten zien dat we ook doordeweeks christen zijn in en met de schepping. Het klimaat gaat niet over politiek of over links of rechts, maar over voluit christen zijn. En dat doen mensen op verschillende manieren. Sommigen zijn meer van  de pastorale zorg, anderen meer van de profetische weg, van het onrecht in de wereld. Het gaat erom dat dat naast elkaar kan bestaan en dat we elkaars energie in het streven naar een goed christen zijn herkennen. Want dan kan er juist in de dialoog heel veel mooie energie ontstaan.”  

Hoe reageerde de kerkenraad op de voorstellen van de werkgroep? 

“Onze werkgroep, waarin acht mensen zitten, is een werkgroep van de kerkenraad geworden. Daarmee hebben we mandaat en legitimiteit. Elk jaar maken we een beleidsplan en laten we ook zien wat we hebben gedaan. Het beleidsplan wordt geschreven door de werkgroep, maar vastgesteld door de kerkenraad. En we leggen ook verantwoording af over wat we hebben gedaan. Twee keer per jaar spreken we met elkaar.” 

Hoe leeft het thema binnen jullie gemeente? 

“Er komen mensen naar ons toe die vragen: wat kunnen we doen? Dat zijn zowel jongeren als ouderen. Het is een zoektocht, maar we worden wel een kerk met nieuwe energie. Als kerk en gelovigen willen we doordeweeks het goede voorbeeld geven, zodat mensen van buiten nieuwsgierig worden. We hebben een eigen duurzame bucketlist gemaakt, gebaseerd op de Micha bucketlist. Er is een biologische moestuin van 1000 m2 waar 60 mensen van binnen en buiten de kerk bij betrokken zijn. Het land is van een boer die grond beschikbaar heeft gesteld. Niet iedereen vindt het leuk om aan de slag te gaan in de moestuin. Daarom zijn er ook andere activiteiten, zoals een lezing door Matthias Olthaar, wekelijks een Luisje (onze eigen Loesje) op de beamer, themavieringen en een boekenkast met boeken over theologie en rechtvaardigheid.”

Dat klinkt heel energiek, is dat altijd zo? 

“Er zijn ook wel mensen die de moed verliezen omdat het een seculiere maatschappij is geworden. ‘Laat God snel terugkomen is hun wens’ en dat begrijp ik. Toch denk ik: hopelijk duurt het nog even, want we moeten eerst onze rommel opruimen. Bovendien, als we alleen maar praten over vergrijzing van de kerk en een gebrek aan betrokkenheid , wordt het een selffulfilling prophecy.”

Hoe leven jullie toe naar Pasen? 

“We hebben twee themadiensten in de Veertigdagentijd, in beide gevallen met een koor. Het kernthema is Micha 6:8. Onder het thema rechtvaardig leven kan je makkelijk een bezinning organiseren zonder terecht te komen in politieke discussies. Laat rechtvaardigheid eerst maar eens leidend zijn in het handelen. En we laten altijd wel een lied van Schrijvers voor Gerechtigheid horen. Als een van onze activiteiten zijn we een soort liturgische werkgroep geworden, die helpt om de themadiensten kerk en klimaat voor te bereiden. De dienst op 10 maart gaat over vrouw en rechtvaardigheid. Het gaat dan óók over milieu-activisme in bijvoorbeeld het Amazonegebied. Er sterven mensen omdat ze vechten voor een beter klimaat en voor vrouwelijke activisten is dat nog gevaarlijker dan voor mannen.” 

En buiten de themadiensten? 

“De weken ertussen brengen we verschillende onderwerpen onder de aandacht. Zo hebben we een stukje geschreven over eerlijke handel, met als tip het boek van Matthias Olthaar. En we hebben recepten verzameld zodat mensen een week lang vegetarisch kunnen eten. Aan het eind halen we het net op: wat hebben de zes weken ons gebracht?” 

Welke tips heb je voor kerkvergroeners om hun kerk mee te nemen? 

“Veranderkundig bezien: het werkt alleen als er een paar mensen zijn die erin geloven en commitment hebben om hier tijd in te steken. Eigenlijk heb je een enthousiasteling en een realist nodig: activiteiten moeten ook de tijd hebben om te kunnen groeien. Er moeten een paar mensen bereid zijn om er een paar jaar structureel tijd in te stoppen. Af en toe wat doen werkt niet. Als je een aanbod voor mensen hebt om aan de slag te gaan, komen er vanzelf ook mensen bij je werkgroep.” 

Dat klinkt aanstekelijk! Nog andere tips? 

“Het is belangrijk om de governance goed te organiseren. Zorg dat je werkgroep het mandaat heeft van de leiding van de kerk. En kijk of je in overleg met de predikant suggesties voor de liturgie kunt doen. Als het vanuit de theologie komt, dan moeten mensen er haast wel over nadenken. Dat is niet altijd makkelijk. Het gaat niet over wie gelijk heeft. Het is belangrijk dat er gesprek en dialoog zijn tussen verschillende ‘vleugels’ in de kerk. Dat geeft energie en inspiratie. Niet als iedereen in zijn eigen hoek over zijn gelijk gaat zitten mopperen.”

Ga je zelf ook bewust om met vasten? 

“Niet meer ‘snaaien’ ‘s avonds, dat is de stap die ik zet. Ik rook en drink al niet dus daar vind ik weinig winst. En verder ben ik bij de boekpresentatie geweest van Scheppings(t)rouw, geschreven door Lysanne van de Kamp. Dat houdt me bezig en daar wil ik mee aan de slag gaan.”

Een dag na het interview komt een mailbericht binnen dat het proces om een groene kerk te worden van start is gegaan.