Vasten is de vrijheid ontvangen die Christus geeft

Isabella Wijnberg is advocaat en mediator bij Houthoff Advocaten en is lid van de Gemeenschap Emmanuel. Met haar spreken we over de Veertigdagentijd, vasten en een ‘Godgewijd leven’. “Vasten is geen sportieve prestatie. Als je het zo ziet en het je lukt, word je trots. En als het je dan niet lukt, maakt het je depressief. Hoe dan ook heb je er niets aan.”

Hoe zou jij jezelf omschrijven in drie woorden?

Ze denkt even na: “Toegewijd zuster, dochter van God, en misschien ambitieus? De basis van mijn leven is dat ik een dochter van God ben. Dat ik een toegewijd zuster ben, is mijn antwoord daarop, de liefde die ik aan Hem terug wil geven. En ambitieus…tsja, dat is een karaktertrek, ik wil alles eruit halen wat erin zit.”

In een interview las ik dat je jezelf als pitbull omschrijft, verrassend!

Glimlachend: “Die pitbull klopt wel, ik kan zeer vasthoudend zijn. Ook waar het geloof betreft overigens. Ook daar ben ik ‘ambitieus’, ik ga absoluut voor de heiligheid. Het verrassende is echter dat je dat qua geloof niet bereikt door hard te werken, maar door te leven vanuit de verbondenheid met God. Dus in de eerste plaats door te zijn, alles van Hem te ontvangen. Thomas van Aquino zegt hierover: ‘agere sequitur esse’ – doen volgt uit het zijn.”

Waarom koos je voor een studie rechten in plaats van theologie?

“Rechten leek een logische keuze vanwege mijn interesse voor wetgeving en vraagstukken rondom rechtvaardigheid. En ik ben blij dat ik niet in de pastorale zorg terecht ben gekomen, want daarvoor ben ik niet geduldig genoeg. Het is mooi dat de kerk een plek is voor iedereen en dat moeten we zo houden, maar daarmee krijg je iedereen over de vloer en daarvoor is heel veel geduld nodig. Mijn plek is in de wereld, om mezelf daarin te laten heiligen en hem hopelijk ook een beetje beter te maken.” 

Als je Aquino citeert, heb je wel wat theologische bagage, vermoed ik? 

“In de loop der jaren heb ik op theologisch vlak voldoende voeding meegekregen. Ik heb een jaar theologie en filosofie gestudeerd, als onderdeel van mijn vorming tot toegewijd zuster, en ook door het jaar heen zijn er weekenden en bijeenkomsten waar er mooie lezingen zijn. Je hoeft, om een goed christen te zijn, natuurlijk geen theologie te studeren, maar het is wel belangrijk dat je je ook intellectueel blijft ontwikkelen. En dit kun je op verschillende manieren doen. Als je volwassen bent en nog steeds kinderlijk gelooft, heb je een disbalans in je persoon.”

Toch zegt Jezus dat we moeten worden als een kind…

“Dat klopt. Maar we moeten niet kinderachtig zijn. Een kind is vol vertrouwen en overgave. Als ouders het iets vertellen, neemt een kind het aan. Zo mogen wij ons ook tot God verhouden. Onze ratio is iets positiefs, door God gegeven, en wij hebben de opdracht die te ontwikkelen. Niet om daar arrogantie uit te putten, want als het goed is, leidt studie tot een steeds groter besef hoe weinig je eigenlijk weet.

Als je denkt alles over God te weten, dan weet je één ding zeker: dat je het niet meer over God hebt. God overstijgt ons zijn en ons weten. Toch is het goed om kennis te ontwikkelen en je geestelijk leven te verdiepen. Met stille tijd, een gezonde houding naar je lichaam, psychische balans en gemeenschapszin. Het doel is om steeds meer tot een eenheid te komen: geest, ziel en lichaam. En ratio maakt deel uit van je geest volgens Thomas van Aquino.”

Op welke manier heeft Thomas van Aquino jou geïnspireerd?

“Vooral zijn deugdenethiek spreekt mij aan. Deugdzaam handelen betekent het goede doen wat zich tussen twee ‘uitersten’ bevindt. Vandaar dat we ook nu nog zeggen ‘de deugd ligt in het midden’. Bijvoorbeeld ‘moedig zijn’, wat ‘het midden’ is tussen overmoed en lafheid. Thomas heeft een deugdenleer ontwikkeld, over hoe je dat doet: deugdzaam worden. Dat is door oefenen, door de kunst van vallen en opstaan. Langzaam probeer je op het midden uit te komen.”

Is de Veertigdagentijd een tijd om te oefenen in deugd?

“Jazeker, de veertig dagen vormen een weg van vrijheid: je bereidt je voor op Pasen, de verrijzenis van Christus, die ieder van ons vrij wil maken. Dat geldt zowel individueel als voor het collectief, de kerk. Met Pasen vernieuw je je doopbelofte, tenminste zo werkt het in de katholieke kerk. Als je als kind gedoopt bent, hebben je ouders voor jou de belofte uitgesproken: ik kies voor het goede en wijs het kwade af. Als volwassene mag je die belofte zelf herhalen en kiezen voor die vrijheid. En vaak gaat dat door de woestijn waarin we onze ongeordende gehechtheden los mogen laten zoals Paus Franciscus ons in zijn mooie  Veertigdagenbrief op het hart drukt en die als titel heeft ‘Door de woestijn leidt God ons naar de vrijheid’. De lezing hiervan kan ik heel erg aanbevelen!”

Redactie: een interpretatie van de boodschap van Zijne Heiligheid Paus Franciscus voor de Veertigdagentijd 2024 vind je hier.

Wat betekent de weg naar vrijheid voor jou persoonlijk?

“De vrijheid die God geeft, is er op verschillende vlakken. Dat is allereerst de weg naar boven: God zoeken, in gebed bijvoorbeeld. Paus Franciscus moedigt ons hierin aan om uit je comfortzone te gaan. In mijn woorden: ben je gewend aan het bidden met praisemuziek, zoek dan de stilte op. Als je op zondag naar de kerk gaat, ga dan ook eens doordeweeks met mensen bidden. 

Vervolgens is er de weg naar de zijkant, naar je naaste. Het gaat om het zoeken van de gemeenschap, om dialoog en eenheid. Denk ook aan de zorg voor je naaste, armen en zieken. Je eigen ik heeft een gerechtvaardigde plek, maar het gaat om de juiste balans, waarbij je naaste een goede plek krijgt in je leven. Ook daarin kun je de stem van God ontvangen. 

En dan is er de weg naar binnen: onthechting. Dit is wat veel mensen verstaan onder vasten in de letterlijke betekenis van het woord. Er zijn allerlei gehechtheden waarmee je jezelf kunt vervullen: de TV, je mobiele telefoon, een kop koffie ’s ochtends, voedsel. Dingen die niet groot zijn, maar die je wel kunnen verlammen als je hiervan afhankelijk wordt. De paus schrijft in zijn brief over de exodus, over het wegtrekken uit de slavernij. Hierin herkennen we het woord ‘verslaving’. Bijna iedereen heeft wel één of meerdere kleine of grotere verslavingen en ook hierin zijn wij geroepen om vrijheid te krijgen. 

De kerk nodigt ons uit om in het collectief mee te doen: ergens in de veertigdagentijd gaan biechten, we zingen geen gloria, gebruiken de kleur paars en de lezingen van deze tijd zijn aangepast op deze woestijntijd. Maar de kerk nodigt ons ook uit om op elk van deze drie gebieden een concreet voornemen te maken en daarin je eigen geweten te volgen. Het is goed om dit in gebed voor te bereiden: welke gehechtheid mag ik loslaten om me voor te bereiden op de hernieuwde doopbelofte, zodat ik de vrijheid kan ontvangen die Christus geeft door Zijn verrijzenis.”

Is vasten op deze manier niet heel erg moeilijk? 

“Soms wel, maar we moeten het ook niet te groot maken. Vasten is geen sportieve prestatie, maar een middel. Als je het te groot maakt, bijvoorbeeld door niet vaker dan één keer per dag te eten, schiet je je doel voorbij. Je focust dan op het doel van één keer een maaltijd in plaats van op het intensiveren van je relatie met God. Als één maaltijd je lukt, maakt het je trots. Als het je niet lukt, maakt het je depressief. Hoe dan ook heb je er niets aan. Maar niks is zwart/wit. De uitdaging die erin zit, kan ons wel helpen. Bijvoorbeeld als je ervoor kiest om geen koffie te drinken, denk je toch elke keer als je langs de koffieautomaat loopt aan de Veertigdagentijd. Het is een reminder om te kiezen voor vrijheid.”

Hoe geef jij zelf vorm aan vasten, wat je daarvan wilt delen?

“Ik heb een paar verschillende voornemens voor elk van deze gebieden. Zo ga ik bijvoorbeeld de completen bidden. Dat maakt deel uit van het getijdengebed en is het laatste gebed van de dag. Meestal bid ik dat in beperktere vorm en tijdens de Veertigdagentijd pak ik hiervoor de uitgebreidere variant. Dan loop ik de dag door: waar ben ik dankbaar voor, wat had ik anders kunnen doen? En ik lees een stukje uit de Bijbel. In verbondenheid met God en de hele kerk die dit ook bid sluit ik dan de dag af. In het verleden heb ik qua voornemens ook gekozen voor geen koffie drinken. Of ben ik m’n kledingkast doorgegaan om te kijken welke dingen ik weg kon geven. Of ik heb een lijstje gemaakt van mensen die ik in de Veertigdagentijd wilde bezoeken. Ieder jaar is het anders.

Ik ben op latere leeftijd tot geloof gekomen. Ik heb veel respect voor protestantse gemeenschappen, want dat zijn de eerste waar ik de Bijbel, het Woord van God, heb leren kennen. Katholiek worden was een bewuste keuze, vanwege de lange traditie, de katholieke sociale leer, het rationele aspect.”

Waarom heb je gekozen voor de Gemeenschap Emmanuel?

“Tsja, dat is eigenlijk het beste te omschrijven als een soort van verliefdheid. Ik kwam er binnen en was meteen ‘verkocht’. En vervolgens ontdekte ik mijn roeping als toegewijd zuster. De Gemeenschap Emmanuel is een nieuwe beweging binnen de kerk. We zijn katholiek en hebben drie pijlers: ‘aanbidding, compassie en evangelisatie’. Het is een gemeenschap met alle levensstaten: er zijn echtparen, toegewijde zusters en broeders, singles en priesters. Wat we delen, is onze spiritualiteit. We komen op regelmatige basis samen in regionale (gebeds)groepjes maar ook landelijk, bijvoorbeeld tijdens weekenden en tijdens allerlei open activiteiten die we organiseren. Een van die open activiteiten voor kinderen zijn de kinderkampen. Ook rond Pasen is er een bijeenkomst die niet alleen voor de leden van de gemeenschap is, maar iedereen is welkom om samen Pasen te vieren. Ook gezinnen zijn hier van harte welkom. Samen gaan we onderweg om te groeien in ons geloof en iedereen te verwelkomen die God zoekt.”