In gesprek met Iris Veerbeek, over ‘wilde pedagogiek’, kliederkerk, duurzaam diaconaat en een ‘binnenstebuiten dienst’

Het is al wat later in de middag als we Iris spreken. Buiten regent het en wordt het donker. “Je moet wel een drempel over, maar ook dan is het gewoon heerlijk om naar buiten te gaan.”

Je moet wel echt heel veel van de natuur en buiten-zijn houden om in dit weer naar buiten te willen!

“Buiten zijn is voor mij je verhouden tot het leven, tot de schepping, tot alles wat is. Buiten kun je je verbinden met de aarde, met de rest van de schepping. Mensen schieten al snel in de valkuil dat buiten-zijn een soort hobby is, alleen voor outdoor mensen. Dan denken we dat we ons leven als het ware binnen kunnen leven, maar dat is een illusie. Alles wat je nodig hebt, komt van buiten. Het buitenleven, de natuur is een voorwaarde voor je bestaan. Enne… vanuit je woonkamer lijkt het buiten donker, maar als je dan echt naar buiten gaat valt het altijd mee!”

Kom je zelf ook vaak buiten?

“Zeker! Afgelopen jaar ben ik betrokken geraakt bij een biologische ‘zelfoogsttuin’.  Je kunt daarin een aandeel kopen en zelf oogsten. Één keer per week help ik mee om de tuin te onderhouden. Soms is het koud, maar als je dan aan het werk gaat word je vanzelf warm! Ik probeer trouwens zo duurzaam mogelijk te leven, ook al is het soms moeilijk om daarin consequent te zijn. Vlees bijvoorbeeld zie ik als luxe, iets voor feestelijke dagen. Door de bio-industrie besef je niet meer dat er een offer is gebracht, je hebt geen idee van de waarde van wat je eet.”

Waar komt jouw fascinatie voor buiten-zijn en voor de natuur vandaan?

“Ik heb onderzoek gedaan aan de Vrije Universiteit (VU) Amsterdam, over de relatie tussen duurzaamheid en geloof, of levensbeschouwing. Voor mij is verbondenheid een kernwoord als het gaat om natuur, duurzaamheid en geloof. In het geloof zijn we snel geneigd om de relatie tussen God en mens centraal te stellen en daarnaast hebben we ook oog voor de relatie tussen mens en mens. Het lijntje van mensen naar medeschepselen vergeten we en het lijntje van God naar medeschepselen zien we ook niet altijd. De mens wordt de kroon op de schepping genoemd, maar je kunt je afvragen of dat een Bijbels beeld is. Biologisch klopt het niet, want als mens ben je verbonden met je omgeving, met de rest van de schepping. Je merkt dat al aan de seizoenen, dat je je anders voelt.”

Eén van de dingen waar je onderzoek naar deed was ‘wilde pedagogiek’. Wat is dat?

“Wilde pedagogiek is een redelijk nieuwe en kleine stroming in de pedagogiek. Je kunt het ook omschrijven als ‘natuur-inclusief onderwijs’. Het is ontstaan vanuit de gedachte dat er duidelijk iets mis is in onze relatie met de natuur. Onderwijs is niet de enige, maar wel een belangrijke manier om die relatie anders te ontdekken en vorm te geven. Een relatie verander je echter niet alleen door in de klas te zitten, maar door interactie, door een relatie aan te gaan. Naar buiten gaan dus!”

Wilde pedagogiek klinkt een beetje… eh… wild?

“Wilde pedagogiek hééft ook te maken met wildernis. Als je in een bos loopt, heb je niet onder controle wat je tegenkomt. Het is een les in vertrouwen en loslaten van doorgeslagen vormen van controle. Niet alles is maakbaar, een gedragspatroon wat je ook in de samenleving ziet. Die maakbaarheid zie je ook in hoe we met de schepping omgaan, namelijk als een machine waar we de controle over hebben. Maar heeft God het zo bedoeld? Wilde pedagogiek gaat ook over complexiteit, over om kunnen gaan met het onbekende. Vanuit het geloof past daarbij het mysterie. In het protestantisme is dat ondergesneeuwd, we zijn heel cognitief en rationeel ingesteld, maar in de oosters-orthodoxe kerk is het mysterie manifest.”

Sinds maart vorig jaar werk je voor de Protestantse Kerk in Nederland en ben je betrokken bij de ‘kliederkerk’. Vertel!

“De kliederkerk is een alternatieve, missionaire vorm van kerk-zijn. Het is niet alleen voor kinderen, maar intergeneratief. We richten ons op kinderen en hun (groot)ouders. De kliederkerk is een creatief concept met drie onderdelen: samen ontdekken, samen vieren en samen eten. Wat we vanuit het land horen, is dat er ook veel mensen op af komen die gewoonlijk niet naar de kerk gaan. De traditionele kerk spreekt dan niet meer aan, maar ze willen hun kinderen wel iets meegeven.”

Is ‘kliederkerk’ dan wel passend voor de wat meer traditionele kerken? Kunnen groene kerken ermee aan de slag?

“Het is zeker een concept dat je kunt toepassen in je eigen kerk. Wist je dat er ook een aantal katholieke parochies meedoet? We zijn nu bezig met een meer duurzame, ‘groene’ variant van de kliederkerk. Wat doet het met je als je buiten bent, in plaats van in een kerk of schoolgebouw? Hoe kun je mensen meenemen, bijvoorbeeld in een houding van verwondering? Hoe kun je mensen uit hun houding van observeren halen, zodat ze echt interactie hebben met de omgeving?”

Waar kunnen mensen meer informatie vinden over de kliederkerk?

“Vanuit de Protestantse Kerk in Nederland hebben we informatie op onze website en we hebben ook een Facebook pagina. Mensen kunnen een (online) proeverij volgen als ze er meer over willen weten. Ik raad aan ook een kijkje te nemen op de website van de Messy Church, zoals het in Engeland heet en waar het concept vandaan komt. Met Messy Church Goes Wild willen ze mensen aanmoedigen om de natuur in te gaan en daar God te ontmoeten. Daar vind je veel (engelstalig) materiaal! Hierop gebaseerd heeft A Rocha trouwens ook mooi materiaal ontworpen, dat heet ‘Ontdek de Schepping’. Erg aan te raden!

Je bent zelf ook aangesloten bij een groene kerk en misschien ben je wel de enige ‘diaken voor duurzaamheid’ in Nederland…. 

“Inderdaad ben ik diaken voor duurzaamheid in de Nieuwe Kerk in Utrecht en de Domkerk in Utrecht heeft een duurzame diaken, maar verder…? Veel mensen vragen: wat heeft diaconaat met duurzaamheid te maken? Maar als we kijken naar de zorg voor onze kwetsbare naaste, dan gaat het niet alleen om mensen maar ook over onze medeschepselen. We hebben vorig jaar de Maand van de Schepping gevierd [september, red.] en we konden toen natuurlijk niet de hele maand binnen zitten. Daarom hadden we op een zondag een ‘binnenstebuiten dienst’. Ik heb toen liturgieën gemaakt, over bodemleven, vogels en bomen. Dat was voor veel kerkleden een verrassende ervaring. Je wordt even vertraagd en kijkt ineens met andere ogen naar het park waar je al zo vaak doorheen bent gefietst. Ook de stad zit vol natuur!”