Als één ding duidelijk wordt tijdens het symposium Groene Geloofsrituelen, is het de behoefte daaraan: op maandagavond 10 maart 2025 zit de Lutherse Kerk in Utrecht stampvol. Het symposium is volgeboekt. Er zijn sprekers die vertellen over de rol en betekenis van rituelen en we oefenen die ook met elkaar.

Rituelen bieden ruimte in verandering

Theoloog Erik Borgman is hoofdspreker en trapt af. Oude rituelen van de kerk kunnen een groene dimensie krijgen, maar hij waakt ervoor dat de liturgie ‘vergroend’ wordt met duurzame tips. Het gaat in de liturgie met haar rituelen niet om praktische adviezen zoals (g)een vliegvakantie. “Nee, ze nodigt uit tot meer verbinding met de natuurlijke wereld om je heen en te ervaren dat de samenhang een lofzang is aan God als Schepper, behoeder en verlosser van dit alles.”

Praktisch gaat het om ‘ecologische bekering’: een verandering in de omgang met je omgeving, door ontmoeting. Borgman: “Rituelen creëren een ruimte van ontvankelijkheid, in het ritueel dient zich een nieuwe omgang met natuur en wereld aan.” Als voorbeeld noemt hij hierbij het ritueel met het brood en de wijn, waarbij de vrucht van de aarde en het werk van onze mensenhanden wordt opgedragen aan God, en het voor ons tot brood en drank van eeuwig leven wordt.

Stoeptegels verwijderen

Jan van der Stoep, hoogleraar aan de Wageningen Universiteit, ziet de wereld als een ruimte waarin God zich laat kennen. Uitziend naar Jezus terugkomst is hij al een aantal jaar bezig met het ‘rewilden’ van zijn achtertuin. Ieder jaar komen er weer meer vlinders en diertjes op af. Van der Stoep: “Waar moet ik Jezus anders ontvangen dan op een plek waar zijn schepping bloeit?”

Over kleine, dagelijkse rituelen zegt hij: “Waar sommige mensen moeite hebben met het eten van iets wat geleefd heeft, kan een ritueel van het uitspreken van een gebed heel helpend zijn.”

Verbinden en vertragen

Hans Alma, hoogleraar geestelijke zorg aan de Vrije Universiteit, brengt een humanistisch perspectief in. Dat doet vermoeden dat zij de mens centraal stelt, maar – zoals ze zelf zegt – de mens staat niet boven de natuur maar is daar integraal onderdeel van. Rituelen helpen om ons opnieuw te verbinden met de natuur. Alma: “De kern van rituelen is dat ze vertragen en het helpt om functioneel denken tegen te gaan.”

“Rituelen kunnen een ruimte openen om verdriet echt te doorvoelen, maar bieden ook perspectief om de wereld op een andere manier te bewonen.”

Ruimte voor rouw in de openbare ruimte

Theoloog Rikko Voorberg werkt met nieuwe rituelen. In een aantal steden heeft een glazen kas gestaan waar mensen terecht kunnen om hun verdriet te uiten en te rouwen. Daar is veel behoefte aan; duizenden mensen komen binnen om een kaarsje aan te steken of de dingen waar ze spijt van hebben in ijzer te stansen. Voorberg: “Door zulk soort neutrale ruimtes voor rituelen te creëren, kunnen we gemeenschap vormen zonder moralisering of functionele doelen.”

“Wat je doet, als je echt niet weet wat je moet doen…dàt is een ritueel” – Erik Borgman

Toepassing van oude en nieuwe rituelen

Na de pauze is er gelegenheid om de rituelen ook echt te gaan oefenen. Er is samenzang onder leiding van universitair docent en musicus Hanna Rijken. Mensen worden geroerd door de liederen van Hildegard von Bingen en andere oude muziek. Lysanne van de Kamp, werkzaam bij Micha Nederland en auteur van het boek ‘Scheppings(t)rouw’ moedigt mensen aan bij elkaar een askruisje te plaatsen. Voor veel mensen is dit de eerste keer. Vervolgens kunnen ze op een reep stof een woord schrijven dat verbonden is met rouw of vreugde voor de schepping. Die repen stof komen allemaal in een houten boom te hangen, als een treurwilg.

Groene geloofsrituelen door het hele land

Bezoekers waarderen de avond met gemiddeld het cijfer acht. Het gros van de bezoekers geeft aan dat ze aan de slag kunnen met de handvatten die ze gekregen hebben. Er is ook grote behoefte aan meer concrete voorbeelden en oefening van dergelijke rituelen. De avond krijgt dus hoe dan ook een vervolg op tal van plekken in het land.

Wil je meer lezen over groene geloofsrituelen? De Trouw, het Nederlands Dagblad en het Katholiek Nieuwsblad schreven er ook over.

Het symposium Groene Geloofsrituelen is georganiseerd door GroeneKerken, Laudato Si’ alliantie en Socires.