Ecotheoloog Trees van Montfoort over groen geloven
Aan de eettafel in haar woning aan een brede, groene straat in Utrecht vertelt Trees van Montfoort over wat haar hart heeft: ecotheologie. Trees is theoloog en auteur van het boek ‘Groene theologie’, dat werd gekozen tot Beste theologische boek 2019. De wand achter de tafel is – niet verbazingwekkend – gevuld met boeken. “Dit zijn alleen nog maar de romans.” Haar studeerkamer en logeerkamer staan ook vol met boeken. “Het is niet de aarde die ons nodig heeft, wij hebben de aarde nodig” is een bekende uitspraak van haar.
Waarom jouw keuze voor theologie?
“Ik wilde pastor worden. Maar halverwege mijn studie kwam ik in de journalistiek terecht. Als twintiger ben ik als radioprogrammamaker bij de KRO gaan werken. Daarnaast studeerde ik verder. Na mijn doctoraalexamen en kerkelijke examens ben ik gemeentepredikant geworden. En later ben ik voor mezelf begonnen, in de communicatie en journalistiek.”
Hoe groeide jouw betrokkenheid bij ecotheologie?
“Ik zat in het bestuur van de vrouwensynode. Een aantal bijeenkomsten ging over vrouwen, geloven en groen. Dat was van 2009 tot 2014. Toen bleek dat er nauwelijks vrouwelijke theologen waren in Nederland die daar iets over konden vertellen. Wel praktisch, bijvoorbeeld ‘wat is duurzaam avondmaalsbrood’, maar ik wilde juist iets theologisch inbrengen, een theologische benadering van duurzaamheid.”
Een aantal bijeenkomsten ging over vrouwen, geloven en groen.
Toen bleek dat er nauwelijks vrouwelijke theologen waren in Nederland die daar
iets over konden vertellen.
Allereerst de vraag: wat ís ecotheologie?
“Ecotheologie gaat over alle terreinen van de theologie. Dus niet alleen over ethiek, over het goede doen, maar ook over de vraag ‘wie is God, wie is Jezus’? Het is een verbreding van de theologie, van God en mensen naar God en de hele aarde.”
En toen ben je zelf een boek gaan schrijven…
“Het was de bedoeling dat het een proefschrift zou worden, maar toen dacht ik: Wie leest dat? Nu zou ik zeggen ‘ik schrijf het op m’n eigen manier’, maar toen dacht ik ‘als het zo moet, dan niet’. Toen ben ik het boek gaan schrijven dat ik eigenlijk wilde schrijven.”
Het is nog altijd een standaardwerk op het gebied van groene theologie.
“Het helpt dat ik de breedte van de kerk ken. Ik ben katholiek opgevoed. Mijn moeder was gereformeerd synodaal en werd op haar 21e katholiek om te trouwen met mijn vader, die katholiek was. Ik ben begonnen als katholiek theoloog en overgestapt naar de protestantse kerk en heb zowel een kerkelijk examen van de katholieke als van de hervormde kerk.”
Welke Bijbeltekst heeft voor jou veel betekenis?
“Dat is Spreuken 8:22-31 over vrouwe Wijsheid. Voor velen is dit nieuw. In de oosterse orthodoxie heeft het beeld van God als Wijsheid wel doorgewerkt, maar in het westerse christendom is dit op de achtergrond geraakt. Het gaat over de wijsheid van God die bij de schepping aanwezig is, de wijsheid die de vreugde van God is in de hele schepping. In Johannes 1:1-5 en Kolossenzen 1:15-20 wordt Gods wijsheid met Christus verbonden.”
Toen vroeg ik ‘wat heeft dit met God te maken’? Ze hadden géén idee!
We zitten midden in de scheppingsperiode. Hoe leeft dat voor jou?
“Gisteren ging ik voor in een dienst. Voor het gesprek met de kinderen had ik een bijenhotel en een appel meegenomen. Ik vroeg wat die met elkaar te maken hadden. Dat konden ze feilloos vertellen. Toen vroeg ik ‘wat heeft dit met God te maken’? Ze hadden géén idee! En ik denk dat veel volwassenen óók geen idee hebben, omdat de Bijbel zo eenzijdig, heel antropocentrisch [mensgericht, red.] gelezen wordt. Ik gebruik vaak het woord ‘blikvernauwing’. Maar de tekst van Romeinen 8:18-26 gaat over de héle schepping. En we zongen onder meer: Gij voedt de vogels in de bomen, Gij kleedt de bloemen op het veld. De organist liet het zuchten van de schepping horen.”
Wat krachtig als kunst en theologie samenwerken, doe je dat vaker?
“Ik werk graag samen met musici, maar ook met andere disciplines. In Leeuwarden heb ik lezingen gehouden in het kader van BOSK, een ‘wandelend bos’ door de stad waar ook de kerken bij betrokken waren. En in Leeuwarden is nu een tentoonstelling van de textielkunstenaar Bernadette van Amstel gecombineerd met teksten uit mijn boek. Met René van Loenen, dichter van kerkliederen, heb ik meegedacht over de bundel ‘Klimaatbrevier’, die binnenkort uitkomt. Daar staan prachtige dingen in: Een nieuwe dag breekt vragend open … Gij schrijft vandaag een nieuw gedicht. Dat past mooi bij Genesis 1, wat ook een gedicht is.”
Het nieuwe kerkelijke seizoen is van start gegaan. Wat brengt het nieuwe seizoen jou?
“De Duitse vertaling van mijn boek komt in oktober uit en begin volgend jaar volgt zelfs een Spaanse vertaling. Mensen in Latijns-Amerika vinden dat mijn boek helpt bij de interculturele dialoog. Verder ben ik betrokken bij een conferentie van de Nederlandse en Duitse Franciscanen in Bonn ter gelegenheid van 800 jaar Zonnelied van Franciscus van Assisi. Ik kies voor de vertaling ‘Geprezen zijt Gij dóór broeder zon en zuster maan’, en niet ‘om’ of ‘voor’. Het zijn de zon en het vuur zelf die God prijzen en wij doen als mensen mee met de lofzang die gaande is.”
Hoe kijk jij naar de relatie tussen groen denken en doen, geloof en praktijk?
“Het gaat samen op. Door anders te handelen, ga je anders denken. En andersom. Uit onderzoek van Tjirk van der Ziel en Elisabeth Hense, die er het boek ‘Groen en Solidair’ over schreven, blijkt dat kerkvergroeners vaak een klein groepje vormen aan de rand van de organisatie. Wat ze doen is mooi, maar er moet ook een levensbeschouwelijke grond onder zitten en dan is er binnen de theologie nog behoorlijk wat te doen. Ik heb de leeftijd om met pensioen te gaan, maar zolang ik energie heb en iets te vertellen heb, ga ik door.”
Heb je een tip voor kerkvergroeners?
“Betrek de predikant of pastor bij de dingen die je doet. En ook de kerkenraad of leiding van je kerk. Dan kom je verder dan een doe-groep in de marge. En ga aan de slag met Groene Theologie of met de Noach leergang. Die zit theologisch ook goed in elkaar.”
