Bas van der Graaf is predikant in de Nieuwe Kerk in Huizen. In het voorjaar komt zijn nieuwe boek: Levenslessen van Jezus. We spreken met hem over discipelschap en over het jaarthema van GroeneKerken: sabbatsleven.

Je bent voorganger in de Nieuwe Kerk in Huizen, hoe was jouw weg daar naartoe? 

“Huizen is de plek waar ik ben groot geworden. Ik ben nu zelfs predikant in de kerk waar ik als kind zat. Dat is een beetje gekke move, het is niet zo gebruikelijk dat je predikant wordt op de plek waar je bent opgegroeid. Maar het gaat goed, (met een brede glimlach) voor zover ik kan overzien. Hiervoor heb ik onder andere vijftien jaar in Amsterdam gewerkt. Ik ben ooit begonnen in de accountancy, maar maakte al na drie jaar de switch naar theologie. Dat voelde als thuiskomen.” 

Wat heeft jou al die tijd gemotiveerd in het predikantschap? 

“Wat mij drijft is de zoektocht hoe je met het evangelie in onze tijd kunt staan. Hoe kun je als kerk een plek zijn voor mensen die zoekend zijn, waar zij ook thuis kunnen komen? Dat is altijd mijn verlangen geweest. Daarbinnen gaat het om vragen van spiritualiteit en discipelschap: leerling zijn van Jezus waardoor je hele bestaan van binnenuit hervormd wordt. Dit vormt de grondtoon van de dingen die ik doe. Voordat de boeken van John Mark Comer over discipelschap populair werden, las ik al boeken van zijn leermeester Dallas Willard daarover.” 

Wat betekent voor jou discipelschap? 

“De ontdekking van het boek The Divine Conspiracy van Dallas Willard in 2008 is voor mij hierin heel beslissend geweest. Er ging een wereld voor me open, met name de wereld van het Koninkrijk van God. Ik besefte dat ik nauwelijks iets daarover wist, dat het Koninkrijk hier en nu al is. Later kwam daarvoor meer aandacht in de boeken van Tom Wright. Wij denken vaak dat Gods Koninkrijk eraan komt, maar nee, het is er ook al hier en nu, en je bent er maar één stap van verwijderd! Jezus zegt (zo vat Mattheüs het samen in 4:17): Keer je om, want het Koninkrijk van de hemel is dichtbij.” 

“Het Koninkrijk is veel groter dan de kerk. Ik ben op een bijzondere manier in contact gekomen met mensen die niet bij de kerk horen, maar die wel zoekend zijn. Met hen had ik gesprekken over de Bergrede en juist zij begrijpen heel goed waar de Bergrede over gaat. Beter dan christenen, die de Bergrede vaak te radicaal vinden.” 

Hoe kunnen christenen de Bergrede nu té radicaal vinden? 

“Ik ben nog zoekende naar het antwoord, maar een verklaring kan zijn dat de structuur van het onderwijs dat Jezus in de Bergrede geeft anders is dan de structuur die veel christenen in hun hoofd hebben. Daarbij gaat het om een bepaald schema van zonde en genade: wij zijn zondige mensen en Jezus is voor ons gestorven. Die structuur helpt niet zo goed om in het gewone leven te zien hoe genade werkt, hoe de Geest van God werkt. Hoe verandering, transformatie kan plaatsvinden. Mensen van buiten de kerk hebben die bagage niet. Zij zien Jezus als leermeester die met veel gezag en liefde dingen zegt die verbonden zijn met het gewone leven.” 

Wat is voor jou een belangrijke les van Jezus? 

“In de Bergrede zet Jezus steeds twee dingen tegenover elkaar: ‘jullie hebben gehoord dat…, maar ik zeg jullie…’. In de toepassing van de geboden gaat het om Koninkrijksdenken. ‘Niet doodslaan’ gaat in de kern over drie dingen: overmatige woede, minachting en uiteindelijk canceling. Het is een neerwaartse spiraal op hartsniveau, die begint met boosheid. Door de Bergrede leer je dit zien en kun je samen met Jezus oefenen om dingen anders te doen. Heel concreet. Het hoeft niet op wilskracht, maar je mag putten uit de enorme bronnen van het Koninkrijk. Een leven in het Koninkrijk is een leven van overvloed: sabbatsleven. Jezus noemt dit ‘overvloedige gerechtigheid’. 

Op wat voor manier is sabbatsleven een leven van overvloed? 

“Veel sabbatsleven gaat verloren door onrust in onze samenleving. We maken ons zoveel zorgen dat we niet van ophouden weten. Je werkt te hard, omdat je ten diepste niet kunt geloven dat er voor je gezorgd wordt. We zijn snel geneigd om te denken in schaarste, dat je er minder van wordt als je naar de wil van God leeft. Dat is een gedachte uit een traditie die te lang gestempeld was door een wettische inslag, die Jezus juist aan de kaak stelt. Sabbat heeft te maken met op adem komen en leven van overvloed. Je kunt met een gerust hart na zes jaar arbeid de akker het zevende jaar rust geven. Het land is niet van mij, het werk is niet van mij.” 

Gods Koninkrijk, sabbatsleven, discipelschap… gaat dat ook over scheppingszorg? 

“De schepping zucht door wat wij allemaal doen. We gunnen de schepping geen sabbat. Dat raakt me erg. Ik voel me machteloos, zoals velen. Ik ben aan het zoeken, maar het is wel een thema waar ik allang mee bezig ben. Het eerste artikel dat ik schreef voor de studie theologie had de titel ‘Wat heeft de hemel met onze vuilniszak te maken?’ Het was de tijd dat afval en afvalscheiding opkwamen.” 

Hoe ben je persoonlijk bezig met de zorg voor de schepping? 

“Wat me de laatste tijd veel bezighoudt zijn vakanties. Dat vind ik steeds ingewikkelder worden. We zien dat al het reizen en vliegen, maar ook het bouwen van vakantievoorzieningen, veel impact heeft. Er is een steeds grotere behoefte aan dit soort sabbat, maar het heeft zo’n grote impact op de aarde. Ik hoor veel reclame voor verre reizen op de radio en daar krijg ik kortsluiting van. Het is onderdeel van de cultuur en het is moeilijk je daaraan te onttrekken. Het geeft me wel steeds meer reden om te kijken of de rust in m’n leven van elke dag ingebouwd is. Ik houd ook van reizen, maar ga er wel steeds bewuster mee om en vlieg in principe niet. De vakantie moet niet je sabbat zijn.” 

Doen we als christenen genoeg? 

“Als ik voor mezelf spreek, ben ik erachter gekomen dat de manier waarop ik met deze dingen bezig was, de spiritualiteit die daarmee verbonden was, onvruchtbaar was. Ik nam de last van de hele wereld op m’n nek. Dan ging ik me eindeloos verdiepen in rampberichten en van daaruit iets doen. Ik werd ongelukkig en kwam onvoldoende bij geestelijke bronnen, die mij juist vertrouwen en blijmoedigheid kunnen geven. Comer en Willard hebben het over geestelijke disciplines van toewijding en onthouding. Een discipline is niet een doel op zich, maar dient om de rijkdom van het Koninkrijk te ervaren en daaruit te leven.” 

Kun je een voorbeeld geven van een geestelijke discipline? 

“Vasten is een vorm van versoberen, van dingen doorbreken, zonder met as op je hoofd te lopen. Er verandert dan iets aan m’n eigen begeerte. Doordat ik me met andere dingen verbind, met diepere dingen van het Koninkrijk die ook in mij zijn. Daardoor komt er meer ontspanning, de verbetenheid gaat er vanaf. Het is een proces van binnenuit, de vruchten van de studie van de Bergrede.” 

Een soort bekering? 

“Bekering betekent letterlijk anders denken en daardoor anders kijken. Zo kom je tot inkeer. Je gaat de weg naar binnen. Tot inkeer komen kan ook over berouw gaan, door een bericht in de krant over wat verloren gaat. Het kan zo niet doorgaan. Als je je kaarten zet op aardse schatten, op geld en goed, heeft dat grote gevolgen. Als je leert leven van Koninkrijkschatten, neemt de aandrang af. Op dat niveau zitten de lessen van Jezus. Waarnaar verlang je en waarmee verbind je je?”